Margaret Dayhoff (cy)
This is a blog post by Amanda Clare, for International Women’s Day 2021. You can find the English version here.
Dyma blog gan Amanda Clare, ar gyfer Diwrnod Rhyngwladol Y Menywod 2021. Cewch ffindio’r fersiwn Saesneg yma.
Biowybodegydd oedd Margaret Dayhoff a oedd, yn nyddiau cynnar iawn biowybodeg, yn casglu data dilyniant biolegol ac yn sicrhau ei fod ar gael i wyddonwyr eraill, yn gyntaf mewn llyfrau, ac yna dros y rhyngrwyd.
Ysgrifennodd ddilyniannau asid amino gan ddefnyddio cod un llythyren yr oedd wedi’i greu, felly roedd S yn cynrychioli Serine, T yn cynrychioli Threonine, P yn cynrychioli Proline ac yn y blaen, ar gyfer yr 20 asid amino posib (rwy’n dal i anghofio pa un o Leucine a Lysine sy’n L a K). Yn y modd hwn, gellid ysgrifennu protein i lawr yn syml fel llinyn o gymeriadau, a’i gymharu â phroteinau eraill.
Roedd yr “Atlas of Protein Sequence and Structure” (1965) yn llyfr lle lluniodd a chyhoeddodd 65 o ddilyniannau protein, pob dilyniant hysbys bryd hynny, ynghyd â phenodau yn eu disgrifio. Roedd y dilyniannau eu hunain yng nghefn y llyfr mewn adran Data. Roedd sicrhau cywirdeb y dilyniannau yn y llyfr hwn yn dasg fanwl cywir. Dilynodd llawer o argraffiadau cyhoeddedig pellach o’r llyfr, gyda maint y wybodaeth ddilyniant yn dyblu bob blwyddyn, ac yn y pen draw daeth yn Adnodd Gwybodaeth Protein, rhagflaenydd i’r gronfa ddata fawr UniProt, sy’n cael ei defnyddio’n helaeth heddiw.
Gyda’r casgliad hwn o ddilyniannau, gallai Dayhoff eu cymharu, eu halinio a’u defnyddio i archwilio’r tebygolrwydd y bydd dilyniannau asid amino yn newid dros amser. Gallai hi greu matrics o bosibiliadau: pa mor aml ydyn ni’n gweld S yn cael ei newid ar gyfer T? neu L wedi newid ar gyfer K? Mae hyn yn gadael inni wybod mwy am sut mae dilyniannau’n esblygu dros amser, a’r hyn y gellid ei ddisgwyl. Mae matricsau Dayhoff yn dwyn ei henw. Defnyddiodd y rhain i wneud y ffylogenau (coed esblygiadol) cyntaf a gasglwyd gan gyfrifiadur.
Yn ddiweddarach, creodd un o’r cronfeydd data cyntaf o DNA: cronfa ddata gyfrifiadurol Cronfa Ddata Dilyniant Asid Niwclëig, ac ym 1980 rhoddodd hyn ar gael i ddefnyddwyr ledled y byd “ar-lein”, trwy fynediad deialu ffôn i’w chyfrifiadur. Roedd hyn yn cynnwys 500 o ddilyniannau niwcleotid, ac roedd gan yr hiraf ohonynt 16,569 nod. Hefyd, darparodd amryw orchmynion defnyddiol y gallai defnyddwyr eu gweithredu ar-lein, megis chwilio am is-haenau, cael tablau defnyddio codon a chwilio am ranbarthau amgodio genynnau posibl, ynghyd â chwiliadau yn y metadata ar gyfer y dilyniannau, megis enwau’r organeb, neu enwau’r awdur. Gofynnodd dros ddau gant o grwpiau defnyddwyr am fynediad yn y flwyddyn gyntaf i’w chronfa ddata arddangos dilyniant asid niwclëig bod ar gael i ymholi ar-lein. Mae maes biowybodeg bellach yn dibynnu’n fawr ar gronfeydd data o’r fath.
Roedd Margaret Dayhoff yn arloesol, fel biowybodegydd a rhywun a oedd am annog rhannu data ar gyfer gwyddoniaeth well.
