Mary Anning (cy)

This is a blog post by Andra Jones, for International Women’s Day 2021. You can find the English version here.
Dyma blog gan Andra Jones, ar gyfer Diwrnod Rhyngwladol Y Menywod 2021. Cewch ffindio’r fersiwn Saesneg yma.

Mary Anning – Paleontolegydd (1799 – 1847)

Roedd Mary yn byw yn Lyme Regis (Dorset) yn ystod cyfnod y Brenin Siôr III, rhyfeloedd Napoleon a “Sense and Sensibility” gan Jane Austen. Un o deulu tlawd roedd hi; hi a’i brawd hŷn Joseph yr unig blant o deulu o 10 i fyw y tu hwnt i blentyndod. Roedd ei thad yn wneuthurwr Cabinet ac yn gasglwr ffosiliau amatur, a werthodd rai o’i ddarganfyddiadau i helpu i roi bwyd ar y fwrdd. Does dim llawer o wybodaeth am ei mam heblaw roedd ganddi 10 o blant a helpodd i redeg siop y teulu ar ôl i’w gŵr farw.

Roedd y teulu’n hynod grefyddol, ar y pryd roeddent yn Ymneilltuwyr (Protestaniaid a oedd wedi gwahanu oddi wrth Eglwys Loegr). Rhoddodd hyn dair anfantais fawr iawn i Mary wrth gyflawni unrhyw beth yn ystod ei bywyd – roedd hi’n Dlawd, roedd hi’n Ymneilltuwr, ac roedd hi’n Ferch. Nid oedd addysg ffurfiol yn rhywbeth y gallai hi fyth obeithio ei fynychu.

Er gwaethaf, ac rwy’n hoffi meddwl efallai oherwydd hyn, aeth Mary ymlaen i wneud rhai o’r darganfyddiadau mwyaf rhyfeddol mewn Daeareg. Darganfuodd y sgerbwd Ichthyosaurus cyflawn cyntaf yn 12 oed, y sgerbwd Plesiosaurus cyflawn cyntaf yn 24 oed, a’r olion Pterodactyl cyntaf erioed wedi’u darganfod y tu allan i’r Almaen. Arloesodd hefyd yn yr astudiaeth o goprolitau (baw ffosiledig).

Ni phriododd hi erioed a bu farw yn 47 oed o ganser y fron. Goroesodd streic mellt agos iawn yn 15 mis oed, a laddodd y ddynes oedd yn ei dal hi a dwy ddynes arall. Dihangodd hefyd o drwch blewyn, pan allan yn casglu ffosiliau, llithriad creigiau a laddodd ei daeargi anwes, Tray. Ysgrifennodd “…. Nid oedd ond eiliad rhyngof fi a’r un dynged”. Roedd casglu ffosil yn ddifyrrwch peryglus iawn. Efallai y bydd rhai yn dweud iddi arwain bywyd bendigedig. Cyn y streic mellt, roedd hi wedi bod yn fabi sâl ond wedi hynny roedd hi’n ymddangos ei bod hi’n newid, gan ddod yn blentyn bywiog a chwilfrydig.

Mae’n well gen i feddwl bod y ferch hon, yn lle bod yn ‘fendigedig’, wedi ymladd yn erbyn y cyfyngiadau a osodwyd arni gan ei chrefydd, ei statws a’i rhyw. Fel Ymneilltuwr roedd hi’n ddigon ffodus i allu mynychu’r ysgol Sul lle cafodd ei dysgu i ddarllen ac ysgrifennu. Yna aeth â hyn ymhellach a dysgu anatomeg iddi ei hun a darllen papurau gwyddonol – hyd yn oed yn dysgu Ffrangeg iddi hi ei hun er mwyn iddi allu darllen gwaith Georges Cuvier. Gwnaeth lawer o gysylltiadau yn y byd gwyddonol: cysylltodd athrawon a boneddigesau dysgedig â hi, a dysgu oddi wrthi. Ymwelodd breindal â hi – ond trwy gydol ei hoes arhosodd yn Lyme Regis yn casglu ffosiliau, yn eu hastudio a’u gwerthu i gefnogi ei theulu.

Fel gyda llawer o ferched yn y gorffennol, anaml y cafodd ei gwaith ei gredydu iddi. Cymerodd dynion ei darganfyddiadau a’u hysgrifennu fel eu rhai eu hunain. Roedd Mary yn ymwybodol ei bod yn cael ei defnyddio gan y gymuned wyddonol: “Mae’r byd wedi fy defnyddio mor angharedig, rwy’n ofni ei fod wedi fy ngwneud yn amheus o bawb”. Ond fe wnaeth ei hymroddiad a’i phenderfyniad ei chadw i fynd. Roedd rhai o ddynion ei chyfnod mor anhapus â’i thriniaeth ag yr oedd hi ac fe wnaethant ei chynorthwyo pan allent: rhai yn ariannol, pan oedd hi a’i theulu yn ysu, a rhai â chredyd llenyddol, pan oeddent yn meddwl y gallent ddianc ag ef!

Dyma fenyw na adawodd i fywyd mynd â hi’n isel, ysgwyddodd y rhagfarnau a’r anawsterau yr oedd hi’n eu hwynebu bob dydd o’i bywyd. Dysgodd fel y gallai ddeall y byd o’i chwmpas yn well. Derbyniodd ei bywyd fel yr oedd a gweithiodd o fewn ei gyfyngiadau er budd gwyddoniaeth a’r dyfodol.